Χτισμένη σε μια στρατηγική γωνιά της Ευρώπης, ευνοημένη από τη φύση αναπτύσσεται συνεχώς από τα πρώτα χρόνια του αρχαίου Κρητικού πολιτισμού. Η Ιεράπετρα είναι χτισμένη σε μια από τις μεγαλύτερες σε έκταση παραλίες της Κρήτης, απέναντι από την Αφρικανική ακτή και είναι η νοτιότερη πόλη της Ευρώπης. Ήταν ανέκαθεν ένα σημαντικό κέντρο γεμάτο δράση και ενδιαφέροντα.
Έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον νομό Λασιθίου, και είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης. Η θερμοκρασία σπάνια πέφτει κάτω από τους 13 Κελσίου όλο το χρόνο και έχει τις περισσότερες ώρες ηλιοφάνειας, καθώς και τις λιγότερες ώρες βροχόπτωσης στην Ελλάδα. Η Ιεράπετρα φημίζεται από την ατέλειωτη σειρά παραλιών με βαθυγάλανα νερά, στις οποίες απονέμονται κάθε χρόνο οι διεθνείς Γαλάζιες Σημαίες.
Tο Οθωμανικό σχολείο χτίσθηκε το 1899 μετά την απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό. Σήμερα έχει αναπαλαιωθεί και χρησιμοποιείται σαν αρχαιολογική συλλογή. Εκεί εκτίθενται διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα από την γύρο περιοχή από διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Από τα σπουδαιότερα είναι η φημισμένη σαρκοφάγος της Επισκοπής, με τις δώδεκα ζωγραφισμένες παραστάσεις, Ελληνορωμαϊκά αγάλματα από τα Βιγλιά και το καλοδιατηρημένο άγαλμα της θεάς Περσεφόνης.
Οι Ενετοί κατέλαβαν την Κρήτη το 1212. Η Ενετοκρατία διήρκεσε στην Ιεράπετρα από τον 13ο μέχρι τον 17ο αιώνα.
Ο Καλές της Ιεράπετρας κτίστηκε από τους Ενετούς τον 13ο αιώνα, για να προστατεύει τη πόλη και το λιμάνι της. Σύμφωνα με μία εκδοχή το κάστρο κτίστηκε το 1212 από το Γενοβέζο πειρατή Ενρίκο Πεσκατόρε που αμέσως μετά το πούλησε στους Ενετούς. Το 1508 καταστράφηκε από σεισμό. Οι ζημιές που σημειώθηκαν τότε δεν αποκαταστάθηκαμν πλήρως ίσως λόγω της έκτασής τους. Το κάστρο ενισχύθηκε αργότερα, το 1626, από τον Φραντζέσκο Μοροζίνι. Όταν η Ιεράπετρα έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1647, το κάστρο επιδιορθώθηκε.
Από αυτή την περίοδο κρατάει και το όνομα της «Καλές». Οι Τούρκοι έκτισαν και μεγαλύτερο κάστρο στην Ιεράπετρα, καθώς και τείχη που περιέβαλλαν την πόλη που γκρεμίστηκαν από τους ενθουσιώδεις κατοίκους μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους.
O Καλές ήταν ένα από τα λίγα παλιά κάστρα που επισκεύασαν οι Τούρκοι για να ενταχθούν στο αμυντικό Οθωμανικό δίκτυο που αναπτύχθηκε την περίοδο 1866-1869 για να αντιμετωπιστούν οι Κρήτες επαναστάτες. Η Κρητική επανάσταση του 1866-1869 είχε ξεκινήσει καλά για τους Έλληνες, αλλά οι Τούρκοι χτίζοντας με φρενήρη ρυθμό ένα δίκτυο 150 (ή ίσως 200) μικρών οχυρών κατόρθωσαν να ελέγξουν την κατάσταση στην ενδοχώρα και να καταπνίξουν την επανάσταση.
Ο Ιερός Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Γεωργίου, Πολιούχου της Ιεραπέτρας, είναι τρίκλιτος, με ημισφαιρικό τρούλο επάνω σε υψηλό τύμπανο. Μορφολογικά, ακολουθεί τους ρυθμούς των ορθοδόξων ναών της Τουρκοκρατίας και χαρακτηρίζεται από κατασκευαστικά κυρίως στοιχεία της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Κτίστηκε το 1856, σύμφωνα με την επιγραφή που σώζεται στο υπέρθυρο της νότιας πλευράς του ναού.
Ήταν Ιούνιος του 1798 όταν ο στόλος του Γάλλου στρατηλάτη Βοναπάρτη Ναπολέοντα κατά την πορεία του προς την Αίγυπτο αγκυροβόλησε στην Ιεράπετρα. Εκεί φιλοξενήθηκε από μια οικογένεια στην παλιά πόλη. Το παλιό Κρητικό σπίτι διατηρεί ακόμα την ανάμνηση της ιστορικής επίσκεψης.
Το 2024 με την παρουσία του απογόνου του Μέγα Ναπολέοντα, Κάρολου Βοναπάρτη, η Ιεράπετρα σφράγισε επίσημα την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ναπολεόντειων Πόλεων ως το τεσσαρακοστό έβδομο (47ο) μέλος.
Η εκκλησία του Αφέντη Χριστού είναι η παλιότερη εκκλησία της πόλης. Χτίσθηκε τον 14ο αιώνα και βρίσκετε δίπλα στο λιμάνι της πόλης.
Ένας μεγάλος αριθμός από παλιές αγιογραφίες, όπως και ένα ξυλόγλυπτο τέμπλο κοσμούν τον παλιό ναό. Είναι παλιό έθιμο κάθε χρόνο να συγκεντρώνεται ο κόσμος από όλη την περιοχή για να γιορτάσει την Ανάσταση και το κάψιμο του Ιούδα σε αυτήν την εκκλησία.
Το τζαμί και η Οθωμανική κρήνη στέκουν στην παλιά πόλη θυμίζοντας την κατοχή του νησιού από την Τούρκικη αυτοκρατορία και φέρει επιγραφή από το Κοράνι σε μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο. Χτισμένο στην παλιά πόλη (Κάτω Μερά) περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η Οθωμανική κρήνη ανήκει στην κατηγορία των κρηνών sebil και αποτελούσε κρήνη καθαρμού πριν την είσοδο των πιστών στο τζαμί. Πρόκειται για ένα οκταγωνικής κάτοψης τρουλλοσκεπές κτίσμα, κατασκευασμένο με κατεργασμένους λίθους διαφόρων μεγεθών. Σε όλες τις πλευρές διατηρούνται οι οπές εκροής καθώς και οι γούρνες περισυλλογής του νερού.
Σήμερα το κτήριο έχει αναστηλωθεί και φιλοξενεί εκθέσεις εικαστικών, ζωγραφικής και γλυπτικής από τοπικούς καλλιτέχνες.
